صاحب نظران توسعه بر اين نكته كه برنامه ريزي ضرورت قطعي توسعه اقتصادي در دنياي معاصر است، اتفاق نظر دارند. برنامه ريزي يک فرايند پيوسته است که بيش از اتخاذ هر تصميمي آغاز شده و پس از اجراي آن تصميم ادامه مي يابد. برنامه ريزی روش های گوناگونی دارد که يکی از روش هاي مورد توجه در الگوهای نوين مديريت، برنامه ريزي استراتژيك (راهبردی) می باشد.

هيئت دوچرخه سواري استان يزد در راستاي استفاده از شيوه هاي نوين برنامه ريزي و مديريت در جهت پيشبرد اهداف خود و همچنين ارتقاء روزافزون ورزش دوچرخه سواري در سطح استان، تدوين سند راهبردي هيئت و ورزش دوچرخه سواري را در دستور کار خود قرار داده و با استفاده از تيم مشاور و افراد صاحبنظر در اين حوزه، اقدام به تشکيل کميته راهبردي و برگزاري جلسات منظم و فشرده جهت تدوين سند چشم انداز و استراتژي توسعه دوچرخه سواري استان نموده است.

بر اين اساس و با توجه به نقش و جايگاهي که دوچرخه سواري مي تواند در توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، ساماندهي امر ترافيک و حمل و نقل و کاهش بيماري ها و افزايش سلامت عمومي در استان يزد ايفا نمايد، سعي شده است تا چشم انداز و استراتژيهاي توسعه صنعت دوچرخه و دوچرخه سواري استان يزد با استفاده از مدل برنامه ريزي استرتژيك تدوين گردد.

هدف از اين مقاله ارائه گزارشي از روند اجراي طرح و همچنين ارائه خلاصه اي از يافته ها و نتايج بدست آمده از سند چشم انداز و استراتژي توسعه تدوين شده براي دوچرخه سواري استان يزد         مي باشد.

1. مقدمه

برنامه ريزي عبارتست از فرايندي داراي مراحل مشخص و بهم پيوسته براي توليد يک خروجي منسجم در قالب سيستمي هماهنگ از تصميمات. خروجي فرايند برنامه ريزي، "برنامه" است. "برنامه"، بياني روشن، مستند و مشروح از مقاصد و تصميمات تعريف مي شود ]1 [.

برنامه توصيف حالت يا تحولي در آينده است كه قصد حاكميت را بيان مي كند. در يك برنامه كامل، هم نتايج مطلوب و هم اعمالي كه براي رسيدن به نتايج (اهداف) بايد انجام شود، تصريح مي گردد.

برنامه ريزي يک فرايند پيوسته است که بيش از اتخاذ هر تصميمي آغاز شده و پس از اجراي آن تصميم ادامه مي يابد. برنامه ريزي روش هاي گوناگوني دارد که يکي از روش هاي مورد توجه در الگوهاي نوين مديريت، برنامه ريزي استراتژيك (راهبردي) مي باشد.

در دو دهه اخير، نويسندگان بسياري تلاش کرده‌اند برنامه ريزي استراتژيک را تعريف کنند كه کوپ (1987) با ترکيب عناصر مشترک اين تعاريف، برنامه ريزي استراتژيک را اين چنين تعريف کرده است: "... يک سيستم باز براي سکانداري يک سازمان در آبهاي متلاطم محيط."]2 [.

همچنين برخي از دانشمندان و نظريه پردازان علم مديريت، برنامه ريزي استراتژيک را اينگونه تعريف كرده اند كه : "با توجه به امکانات و محدوديتهاي دروني و بيروني، برنامه ريزي استراتژيک فرايندي است در جهت تجهيز منابع موجود و وحدت بخشيدن به تلاش ها براي نيل به اهداف و رسالت هاي بلندمدت." ]2 [.

برنامه ريزي استراتژيک، رفتار مبتني بر حل مسائل با شاخصه عملگرايي است که با تمرکز بر شرايط محيطي تلاش مي‌کند راه‌هايي براي کسب موقعيت مطلوب در رقابت مستمر براي تأمين منابع پيدا کند. هدف اصلي استراتژي، موفقيت در تحقق رسالتش است، و اينکه آينده سازمان يا شرکت را با تغييرات پيش بيني شده در محيط پيوند دهد، بطوريکه سرعت تأمين منابع، سريع تر از هزينه منابع باشد ]3 [.

سند چشم انداز و استراتژي توسعه دوچرخه سواري استان يزد از روش برنامه ريزي استراتژيك و با استفاده از مدل تحليل SWOT تدوين شده است. در فرآيند تدوين سند توسعه و برنامه استراتژيک صنعت دوچرخه و دوچرخه سواري استان يزد به منظور تدوين چشم انداز آينده، اهداف، نقشه راه، محيط استراتژيک (تهديدات، فرصتها، نقاط قوت و ضعف)، استراتژيها و برنامه عملياتی- اجرايی صنعت دوچرخه و دوچرخه سواري از تکنولوژي بارش افکار در کميته راهبردي که متشکل از مديران و کارشناسان خبره و متخصص بخش بود، استفاده گرديد. در اين فرآيند، سه حوزه زير مورد مطالعه و بررسي قرارگرفت:

• حوزه شناخت ذينفع ها : شامل ذينفع هاي اصلي دروني و بيروني تأثيرگذار و تأثير پذير

• حوزه شناخت محيط کلان (بيروني)  

• حوزه شناخت محيط داخلي (دروني)

در مطالعه انجام شده به منظور تحليل محيط استراتژيک دوچرخه سواري استان يزد، در کميته استراتژيک اين سؤال مطرح گرديد که چه عواملي از درون و بيرون مي توانند بر سرنوشت صنعت مؤثر بوده، تحقق چشم انداز و اهداف کلان را متأثر نمايند؟

2. چشم انداز توسعه دوچرخه سواري استان يزد

چشم انداز يا دورنما#، آينده مطلوب و مورد نظري است که سازمان يا شرکت مي خواهد و آرزو دارد به آن دست يابد. در حقيقت چشم انداز به اين سؤال که «ما مي خواهيم چه بشويم؟» پاسخ مي دهد. ترسيم چشم انداز با دو روش قابل انجام است:

• روش فريدمن: شناسايي ذينفع هاي مختلف و توقع آنها

• روش KSF# : شناسايي عوامل کليدي موفقيت مؤسسه

در فرآيند تدوين استراتژي دوچرخه سواري استان يزد به منظور تدوين چشم انداز آينده، با تركيب دو روش فوق، از تکنولوژي بارش افکار در کميته راهبردي که متشکل از مديران و کارشناسان خبره و متخصص بخش بود، استفاده گرديد.

استان يزد به پشتوانه ظرفيت هاي طبيعي و انساني همچنين حسن سابقه و شهرت، به عنوان پايتخت دوچرخه ها و نماد استفاده همگاني از دوچرخه در حمل و نقل عمومي، قطب ورزش دوچرخه سواري کشور و دربردارنده معتبرترين و بهترين داوران، باشگاه ها و پيست هاي ورزشي در سطح ملي و فراملي و صاحب مقام هاي برتر آسيايي و جهاني در تمام رده هاي سني جوانان، اميد و بزرگسالان بويژه مردان، بانوان و معلولين همچنين ميزبان برگزاري مسابقات معتبر جهاني خواهد بود. استان بر آن است تا در زمينه سرمايه گذاري در صنايع و خدمات مرتبط با دوچرخه و دوچرخه سواري نيز در سطوح ملي و منطقه اي پيشرو باشد.

3. اهداف كلان توسعه دوچرخه سواري استان يزد

اهداف كلان يا اهداف عاليه، سرمشق هايي هستند كه استراتژي ها براي دستيابي به آنها، تدوين مي گردد. به عبارتي هدف كلان نتيجه هاي نهائي خاصي است كه يک شرکت يا سازمان مي كوشد در تأمين ماموريت خود بدست آورد. در واقع، اهداف كلان جهت اصلي را نشان مي دهند و از اينرو از اهميت بسزايي برخوردارند. در اين راستا، اهداف كلان دوچرخه سواري استان با توجه به بحث و بررسي هاي صورت گرفته در کميته راهبردي به شرح ذيل تعيين گرديدند:

• توسعه دوچرخه سواري همگاني و افزايش سهم آن در جابجايي شهروندان

• سهيم شدن در توسعه شهر سالم (آلايندگي کم، مصرف پايين سوخت، سلامت عمومي بالا)

• افزايش سهم صنعت دوچرخه در اقتصاد استان

• توسعه و ارتقاء کمي و کيفي پايگاه هاي قهرماني، باشگاه ها و پيست هاي دوچرخه سواري

• افزايش سطح آگاهي عمومي (دوچرخه سواران و مربيان) و تخصصي (دوچرخه سواران، داوران و مربيان)

• توسعه و ارتقاء کمي و کيفي دوچرخه سواران، داوران و مربيان حرفه اي

• توسعه دوچرخه سواري بانوان

• ارتقاء سطح دسترسي به منابع آمار و اطلاعات

4. تحليل محيط استراتژيک دوچرخه سواري استان يزد

موفقيت هر سازمان يا شرکت در گرو آگاهي و شناخت مديران از محيط داخلي و پيراموني آن بوده، بطوري که بتوانند در هر زمان با تکيه بر قوت ها، ضعف هاي سازمان را مرتفع نموده، از فرصت هاي پيش رو بيشترين استفاده را به عمل آورند. همچنين شناخت نيازهاي مشتريان به عنوان ذينفع هاي سازمان يا شرکت از الزامات مديريت خصوصاً در شرايط رقابتي مي باشد.

بنابراين در فرآيند برنامه ريزي استراتژيک، قبل از تدوين استراتژي مناسب، داشتن تحليل دقيق از محيط استراتژيک الزامي است. به عبارتي از طريق تحليل محيط، متغيرهاي اصلي که شرکت يا سازمان بايد در مقابل آن واکنش نشان دهد شناسايي گرديده سپس با تدوين استراتژي هاي مناسب سازمان مي تواند در برابر آن بصورت تدافعي يا تهاجمي واکنش نشان دهد، بگونه اي که از فرصت هاي پيش رو در محيط خارج بهره برداري شده اثرات ناشي از تهديدات بالقوه به پائين ترين حد ممکن برسد، در عين حالي که ضعف ها، حتي الامکان مرتفع مي گردد.

بطور کلي ذينفع ها يا مشتريان به افراد حقيقي و حقوقي، نهادها و يا گروه هايي گفته مي شود که به نوعي بر سازمان تأثير گذاشته و يا از عملکرد سازمان متأثر مي گردند و يا از سازمان انتظار و توقعي دارند. در هر دو حالت تأثير گذاري يا تأثير پذيري مي تواند منفي يا مثبت باشد.

بنابراين شناخت دقيق ذينفع ها به جهت آگاهي از نيازهاي آنان و نيز بهره گيري از توان هاي بالقوه آنان به عنوان حمايت کنندگان مؤثر، از ضرورت بالايي برخوردار است. ضمن اينکه اين شناخت، تهديدات و محدوديت هاي ايجاد شونده از سوي ذينفع ها را نيز مي تواند مشخص نمايد.

در تحليل ذنيفع ها مهم اين است که بدانيم مشتريان چه انتظاري از سازمان داشته و چه نيازهاي دارند. براي شناخت اين انتظار معمولاً از مطالعات و تحقيقات موجود، مصاحبه و بحث هاي گروهي، دعوت از نمايندگان گروه ها در کارگروه استراتژيک و يا ترکيبي از موارد فوق استفاده مي گردد.

هر شرکت يا موسسه دولتي و خصوصي در قلمرو پيراموني خود يا محيط خارجي داراي تهديدها و فرصت هايي است كه شناخت اين فرصت ها و تهديدات، در تصميم گيري ها بسيار حياتي است. بنابراين تحليل محيط کلان يکي از بخش هاي مهم فرآيند برنامه ريزي استراتژيک بشمار مي آيد.

معمولاً روندها و رويدادهاي خارجي اثرات زيادي بر محصولات، خدمات، بازارها و موسسات مي گذارند. بقاي بسياري از شرکت ها يا موسسات تنها در گرو اين واقعيت است که آنها بتوانند فرصتهاي موجود در محيط خارج را شناسايي و از آنها بهره برداري کنند.

در مطالعه انجام شده به منظور تحليل محيط کلان (بيروني) دوچرخه سواري استان يزد، در کميته استراتژيک اين سؤال مطرح گرديد که چه عواملي از بيرون مي توانند بر سرنوشت ورزش مؤثر بوده، تحقق چشم انداز و اهداف کلان را متأثر نمايند؟

هر شرکت يا موسسه دولتي و خصوصي در درون خود داراي نقاط ضعف و قوت است. شناخت نقاط قوت و ضعف در کنار فرصت ها و تهديدها، مبنايي براي تعيين اهداف بلندمدت و استراتژي مي باشد. بنابراين ضروري است استراتژيست ها تحليل درستي از محيط دروني سازمان داشته، با بهره گيري از نقاط قوت، ضعف ها را مهار نموده، نيروهاي داخلي را براي دستيابي به چشم انداز مطلوب بسيج نمايند.

در اين مطالعه به منظور تحليل محيط دروني دوچرخه سواري استان يزد، به مثابه قبل در کميته استراتژيک اين سؤال مطرح گرديد که چه عواملي در درون مي توانند بر سرنوشت اين ورزش مؤثر بوده، تحقق چشم انداز و اهداف کلان را متأثر نمايند؟

5. استفاده از تجزيه و تحليل SWOT جهت استخراج استراتژيها

در مدل مورد استفاده در تدوين برنامه استراتژيک دوچرخه سواري استان يزد، از "ماتريس تهديدات، فرصت ها، نقاط قوت و نقاط ضعف" براي تعيين «استراتژي ها» استفاده شده است.

بدين ترتيب كه پس از تعيين نقاط قوت (S) و ضعف هاي (W) دروني و تعيين فرصت ها (O) و تهديدهاي (T) محيطي دوچرخه سواري استان، کليه عوامل توسط "ماتريس تهديدات، فرصت ها، نقاط قوت و نقاط ضعف" با يکديگر مقايسه گرديده، تحليل نهايي صورت گرفته است.

"ماتريس تهديدات، فرصت ها، نقاط قوت و نقاط ضعف" از مهمترين ابزارهاي مقايسه اي است که مي توان با استفاده از آن چهار نوع استراتژي را ارائه نمود. اين استراتژيها عبارتند از:

الف- استراتژي هاي SO : تلاش مي شود با استفاده از نقاط قوت داخلي، از فرصت هاي خارجي مناسبي که وجود دارد، بهره برداري نمايد (موقعيت عالي). معمولاً سازمان ها براي رسيدن به چنين موقعيتي از استراتژي هاي WT , ST , WO استفاده مي نمايند تا بدانجا که بتوانند از استراتژي هاي SO بهره برداري نمايند.

6. استخراج و تدوين استراتژي هاي توسعه دوچرخه سواري استان يزد

پس از تدوين اهداف كلان توسعه دوچرخه سواري استان يزد و با مشخص شدن  نقاط قوت و ضعف و همچنين فرصت ها و تهديدهاي متناسب با هر هدف، استراتژي هاي توسعه متناسب با آن بر اساس روش فوق (تجزيه و تحليل SWOT) به شرح ذيل استخراج گرديد:

هدف كلان 1 : توسعه دوچرخه سواري همگاني و افزايش سهم آن در جابجايي شهروندان و سهيم شدن در توسعه شهر سالم (آلايندگي کم، مصرف پايين سوخت، سلامت عمومي بالا)

3- توسعه و ارتقاء زير ساخت ها و امکانات عمومي و تخصصي دوچرخه سواري در استان به منظور تبديل شدن به قطب دوچرخه سواري کشور (برگزاري مسابقات تمرينات تيم هاي حرفه اي)

15- استفاده از ظرفيت هاي پژوهشي کشور در جهت توليد دانش فني و تکنولوژي ساخت امکانات و پيست ها، ارتقاء ورزش دوچرخه سواري و حرفه اي شدن آن

9- استفاده از ظرفيت هاي کشوري و بين المللي در جهت ارتقاء کمي و کيفي شاخص هاي مربوط به دوچرخه سواري و تربيت داوران و مربيان حرفه اي زن

2- جلب و جذب سرمايه گذاران داخلي و خارجي و تعامل با برنامه ريزان و مديران استاني جهت اختصاص بخشي از تسهيلات و امکانات استان به صنعت دوچرخه و اتخاذ سياست هاي حمايتي

3- تعريف و تصويب سرفصل هاي خاص آموزشي در زمينه صنايع و حرف مرتبط با دوچرخه جهت ارائه در آموزش هاي فني و حرفه اي و دانشگاهي (در تعامل با مراکز تصميم گيرنده)

6- حمايت، هدايت و ايجاد انگيزه لازم جهت ورود محققين و دانشگاهيان به عرصه تحقيقات مربوط به طراحي و توليد محصولات متنوع مرتبط با صنعت دوچرخه

10- استفاده از ظرفيت هاي مراکز دانشگاهي، تحقيقاتي و پارک هاي علم و فناوري جهت تربيت نيروي انساني متخصص و انتقال دانش و تکنولوژي برتر صنعت دوچرخه به استان

7. جمع بندي و نتيجه گيري

هيئت دوچرخه سواري استان يزد در جهت پيشبرد اهداف خود و همچنين ارتقاء روزافزون ورزش دوچرخه سواري در سطح استان، تدوين سند راهبردي هيئت و ورزش دوچرخه سواري را در دستور کار خود قرار داده و با استفاده از تيم مشاور و افراد صاحبنظر در اين حوزه، اقدام به تشکيل کميته راهبردي و برگزاري جلسات منظم و فشرده جهت تدوين سند چشم انداز و استراتژي توسعه دوچرخه سواري استان نموده است.

در فرآيند برنامه ريزي استراتژيک دوچرخه سواري استان يزد به منظور تدوين چشم انداز آينده، از تکنولوژي بارش افکار در کميته راهبردي استفاده گرديده است. در تدوين چشم انداز سعي گرديده مسايلي چون مشتريان، محصولات يا خدمات، بازارها، فن آوري ها، بقا، رشد و سودآوري پرسنل و کارکنان و بهره برداران بخش مورد توجه قرار گيرد.

نتايج حاصل از برنامه ريزي استراتژيك در ورزش دوچرخه سواري استان عبارتست از تدوين چشم انداز توسعه و 7 هدف كلان جهت تحقق چشم انداز ترسيم شده و همچنين استخراج استراتژيهاي SO ، WO، ST و WT براي هر هدف كلان با توجه به تجزيه و تحليل SWOT يا SWOT  Analysis كه در اين مقاله به آنها پرداخته شده است.

]4 [برايسون، جان ام، (1383)، «برنامه ريزي استراتژيك براي سازمانهاي دولتي و غير انتفاعي»، ترجمه عباس منوريان، چاپ سوم، تهران،  انتشارات موسسه عالي آموزش و پژوهش مديريت و برنامه ريزي

]5 [ديويد، فرد آر، (1379)، «مديريت استراتژيك»، ترجمه علي پارساييان و سيد محمد اعرابي، چاپ پنجم، تهران، انتشارات دفتر پژوهشهاي فرهنگي

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا